به واسطه FOB مرز مسئولیت فروشنده و خریدار در حمل و نقل دریایی مشخص می شود. به این ترتیب ابهامات حاکم درخصوص مسئولیت های طرفین برطرف خواهد شد. در این مقاله به شما خواهیم گفت که FOB چیست. اگر می خواهید با اهمیت FOB در حمل و نقل دریایی و وظایف خریدار و فروشنده در این اینکوترمز آشنا شوید، فقط کافی است 5 دقیقه از وقت خود را صرف مطالعه این مقاله کنید.
FOB چیست؟
عبارت FOB یک اصطلاح رایج در حوزه حملونقل به معنای «تحویل روی عرشه کشتی» است. این عبارت به‌طور‌معمول در تجارت و بازرگانی بین‌المللی برای نشان دادن نقطه‌ای که مسئولیت فروشنده برای کالاهای در حال حمل به پایان می‌رسد و نقطه شروع مسئولیت خریدار به‌کار می‌رود. به‌طورکلی FOB به معنی هزینه تا لحظه تحویل روی کشتی است. همچنین به کمک این قاعده نشان داده می‌شود که هرکسی در حملونقل مسئول چه کاری است. ترم FOB در انواع روش حملونقل همچون حمل و نقل بین المللی هوایی و دریایی کاربرد دارد؛ ما در این مقاله به بررسی این موضوع در حملونقل دریایی می‌پردازیم
شرایط و قواعد کلی معامله بر‌اساس FOB چیست؟
زمانی‌که یک معامله بر‌اساس شرایط FOB تنظیم می‌شود، فروشنده مسئولیت هزینه‌ها و ریسک‌های مرتبط با حمل کالاها تا یک مکان یا بندر خاص برای حملونقل محموله را می‌پذیرد. این مسئولیت بعد از بارگیری کالاها روی حامل مشخص‌شده که معمولا یک کشتی است به خریدار منتقل خواهد شد. مثلا اگر خریدار برای دریافت کالا در مقصد نهایی نیاز به استفاده از سایر روش‌های حمل و همکاری با یک شرکت حمل و نقل ترکیبی را دارد، پرداخت هزینه‌های حملونقل برعهده وی خواهد بود.
نقطه حملونقل FOB
اصطلاح FOB معمولا با نام یک مکان همراه است. مانند FOB شانگهای یا FOB نیویورک که نقطه‌ای خاص را نشان می‌دهد. این همراهی نام مکان با FOB به این دلیل است که محل انتقال مسئولیت را مشخص کند. در این نقطه مسئولیت‌ها از فروشنده به خریدار منتقل خواهد شد؛ بنابراین بعد از تحویل کالا در این مکان، خریدار مسئول مابقی هزینه‌های حملونقل، بیمه، گمرکات و سایر هزینه‌های مرتبط با حمل کالاها به مقصد نهایی خواهد بود. به‌عنوان مثال در‌صورت عقد قرارداد FOB برای حمل بار از دبی به ایران، هزینه‌های تحویل کالا تا روی عرشه کشتی به‌عهده مشتری و بعد از تحویل با خریدار است.
آشنایی با وظایف فروشنده و خریدار در اینکوترمز FOB
وظایف فروشنده و خریدار در اینکوترمز FOB به چند بخش اصلی همچون تهیه و تحویل کالا در بندر بارگیری، پرداخت هزینه‌ها، بیمه و مسئولیت‌های مربوط به انجام تشریفات گمرکی تقسیم می‌شود. در ادامه هر‌یک از این موارد را به‌طور جداگانه بررسی خواهیم کرد.
الزامات عمومی خریدار و فروشنده در FOB
بر‌اساس الزامات عمومی FOB، خریدار وظیفه پرداخت بهای کالای مطابق با قرارداد فروش را برعهده دارد. فروشنده نیز بر‌اساس قرارداد فروش موظف به تهیه کالا و صورت‌حساب فروش خواهد بود. در‌صورت توافق بین طرفین ممکن است فروشنده به جای سند کاغذی، نمونه الکترونیکی تنظیم کند. بعد از تنظیم سند حملونقل می‌توانید برای ارسال عمده بارهای تجاری و شخصیتان از روش کارگو استفاده کنید. ولی قبل از آن باید بدانید که «کارگو چیست» و از چه روش‌ها و شرایطی برای حمل بارهای‌تان استفاده می‌کند.
قوانین تحویل کالا در FOB از سوی فروشنده
فروشنده وظیفه دارد به‌عنوان مثال برای ارسال بار از آلمان به ایران، کالا را روی کشتی انتخاب‌شده توسط خریدار و نقطه بارگیری تعیین‌شده تحویل دهد. در‌واقع فروشنده وظیفه تامین کالای تحویل داده‌شده را برعهده دارد. بر‌اساس الزامات اینکوترمز FOB، کالا باید در تاریخ و در بازه زمانی مشخص‌شده تحویل داده شود. در‌صورتی‌که زمانی مشخصی برای تحویل کالا در نظر گرفته نشده باشد، اقدامات مربوطه با‌توجه‌به شرایط بندر مورد‌نظر و تا پایان بازه زمانی مورد توافق انجام می‌شود. در این بخش خریدار نیز موظف است که نسبت به تحویل به‌موقع کالا اقدام کند.
مسئولیت فروشنده و خریدار در FOB در مورد عقد قرارداد
در اینکوترمز FOB فروشنده مسئولیتی در رابطه با عقد قرارداد حمل کالا در قبال خریدار برعهده ندارد. فقط در صورت درخواست خریدار، فروشنده موظف است کلیه اطلاعات مربوط به ریسک، هزینه‌های حملونقل کالا و بیمه در خصوص موضوعی همچون صادرات سیمان به ترکیه را در اختیار فروشنده قرار دهد.
این موضوع به خریدار برای طی کردن مراحل حملونقل کالا کمک می‌کند. قرارداد حملونقل FOB در صورت توافق بر‌اساس شرایط عرف و با در نظر گرفتن ریسک و هزینه خریدار تنظیم می‌شود. در این قرارداد هزینه‌های مربوط به حملونقل تا زمان تحویل کالا برعهده فروشنده است.
وظیفه فروشنده در FOB درباره مبحث بیمه
در اینکوترمز FOB فروشنده وظیفه‌ای نسبت‌به تهیه بیمه برای باربری کالا برعهده ندارد. فقط در‌صورت درخواست خریدار و بر‌اساس توافق، فروشنده موظف است که اطلاعات مربوط به ریسک و هزینه‌های بیمه کالا شرکت کشتیرانی را در اختیار مشتری بگذارد.
وظیفه فروشنده و خریدار در FOB نسبت به تنظیم سند تحویل کالا
در FOB فروشنده موظف است که سندی درخصوص اثبات تحویل کالا به خریدار تنظیم کند و به وی تحویل دهد. کلیه مراحل تهیه و پرداخت هزینه‌ای این سند برعهده فروشنده است. در‌صورتی‌که اطلاعات این سند صحت داشته باشد، خریدار موظف به پذیرش آن خواهد بود.
الزامات مربوط به تشریفات گمرکی در FOB
فروشنده در مواردی که امکان آن وجود دارد موظف به انجام تشریفات گمرکی صادرات در کشور مبدا خواهد بود. برخی از تشریفات گمرکی که ممکن است در قرارداد FOB توسط فروشنده انجام شود شامل دریافت پروانه صادرات، بازرسی قبل از حمل، گواهی ایمنی جهت صادرات و اعتبارسنجی‌های رسمی است.
وظایف فروشنده و خریدار در مورد پرداخت هزینه‌ها در FOB
در قرارداد FOB فروشنده و خریدار وظیفه پرداخت بخشی از هزینه را برعهده دارند. پرداخت هزینه‌ها تا قبل از تحویل کالا در نقطه تعیین‌شده توسط فروشنده انجام می‌شود. برخی هزینه‌های دیگر همچون هزینه سند تحویل کالا، هزینه‌ها و عوارض گمرکی و مالیات مرتبط به صادرات کالا تحت شرایط خاص نیز برعهده فروشنده است.
دلایل اهمیت استفاده از FOB در حملونقل دریایی
استفاده از اینکوترمز FOB نقش مهمی در قراردادها و معاملات تجاری بین‌المللی دارد. در ادامه به چند دلیل اهمیت استفاده از FOB در حملونقل دریایی اشاره خواهیم کرد:
• تعیین نقطه انتقال مسئولیت: استفاده از FOB در حملونقل دریایی مشخص می‌کند که با بارگیری کالاها روی ناوگان کشتی مسئولیت فروشنده به پایان می‌رسد و مسئولیت خریدار شروع می‌شود.
• امکان تعیین هزینه‌ها: استفاده از FOB در حمل و نقل دریایی مشخص می‌کند که هزینه‌های مربوط به بارگیری، تخلیه، و حمل و نقل داخلی کالا از محل تولید تا بندر برعهده فروشنده است. این موضوع باعث می‌شود تا خریدار امکان محاسبه هزینه‌های دقیق حملونقل برای انتقال کالا به مقصد نهایی را داشته باشد.
• تعیین مسئولیت بیمه کالا: در حوزه حملونقل دریایی معمولا خریدار مسئولیت تهیه بیمه کالا را دارد؛ اما با استفاده از FOB بعد از بارگیری کالا روی ناوگان مسئولیت بیمه کالا به خریدار منتقل می‌شود.
• تعیین مسئولیت خطر و خسارت: همچنین با استفاده از FOB معلوم می‌شود که خطر و خسارت با تحویل بار روی ناوگان به خریدار منتقل می‌شود.
به‌طورکلی استفاده از اصطلاح FOB در حملونقل دریایی باعث شفافیت و قطعیت در تعیین مسئولیت‌ها، هزینه‌ها و خطرات در فرآیند حمل و نقل می‌شود. به‌این‌ترتیب فروشندگان و خریداران امکان این را خواهند داشت که بهترین تصمیم‌ها را در مورد حملونقل کالاها و مدیریت ریسک اتخاذ کنند.
عوامل تاثیرگذار بر قیمت گذاری FOB چیست؟
هزینه‌های مربوط به FOB، شامل مواردی همچون حملونقل کالا به بندر حمل، بارگیری کالا در کشتی، حمل بار، بیمه و تخلیه و حمل کالا از بندر ورودی به مقصد نهایی می‌شود. بعد از عبور کالا از روی نرده کشتی، ریسک‌های مربوط به حمل و تحویل کالا برای فروشنده خاتمه می‌یابد. به موجب درج این اصطلاح در قرارداد، مسئولیت و هزینه‌های حمل از بندر تحویل، بیمه و بازرسی با خریدار است. اما اگر شرایط FOB مبنی بر بار پیش پرداخت شده باشد، فروشنده هزینه حملونقل را پرداخت می‌کند. در این حالت خریدار مسئول پرداخت هزینه‌های حملونقل از نقطه تحویل کالا تا مقصد نهایی خواهد بود